ग ३.१ कामको लागि नगद
Sphere Handbook (p.263)
"कम शारीरिक काम गर्न सक्ने व्यक्ति वा विशिष्ट प्राविधिक सहयोग चाहिनेहरूलाई स्थलगत अनुगमन, भण्डार नियन्त्रण, बालहेरचाह, अस्थायी बसोबास वा निर्माणमा खटिएकाहरूका लागि खाना बनाउने र प्रशासनिक सहयोगका जिम्मेवारी दिन सकिन्छ ।"
कामको लागि नगद कार्यक्रममा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू पनि समुदायका अन्य सरह सहभागी र लाभान्वित हुने मौका पाउनुपर्छ ।
आय आर्जन बाहेक कामको लागि नगद कार्यक्रमले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई पुनःप्राप्ती (recovery)मा योगदान गर्न र समाजको नकारात्मक सोचलाई चुनौति दिने अवसर दिन्छ ।
२: अवरोधमुक्त प्रवेशमार्ग - ख २.१.२
प्रवेशमार्गमा कुनै प्रकारको सीमा वा खुड्किला नराख्नुहोस् । यो कुरा इभ्याकुएसनको लागि पनि त्यतिकै महत्वपूर्ण छ । पाल जडान गर्दा यसका डोरीले आवागमन र पहुँचलाई अवरोध नगरून् भन्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस् ।

पालको खुला भाग केही तल भिरालोतिर फर्केको (Facing downslope) भयो भने पहुँचसहितको बनाउन सहज हुन्छ र पालको अगाडि पानी निकास गर्ने कुलो बनाउनुपर्ने खासै आवश्यकता नपर्न सक्छ ।
२: समावेशी योजना - ग ३.१.२
अपाङ्गता भएका व्यक्ति तथा समुदायका अन्य सदस्यलाई सानासाना परियोजनाहरूको पहिचान गर्न सहभागी गराउनुहोस् र छनौट समितिमा प्रतिनिधित्व गराउनुहोस् ।
३: काम र उपकरण अपनाउने - ग ३.१.३
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले सम्पादन गरेका कार्यहरू उनीहरूको व्यक्तिगत क्षमता अनुकूल छन् र यसले उनीहरुको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर गर्दैन भन्ने सुनिश्चित गर्नुहोस् ।

अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनले अपाङ्गता भएका कामदारहरूले कसरी उपकरण उपयोग गर्ने भन्ने विषयमा एउटा हाते पुस्तिका प्रकाशन गरेको छ (१) ।
४: श्रम दल - ग ३.१.४
सामुदायिक श्रम दल स्थापना गर्नुहोस् जसमा विभिन्न प्रकृतिका अपाङ्गता भएका तथा अपाङ्गता नभएका व्यक्तिहरू एकसाथ काम गरून् र एक अर्कालाई सहयोग गरून् ।

कार्यस्थलमा हुनसक्ने दुर्घटनाबाट बच्न सुरक्षाका उपायहरू अपनाउनुहोस् ।
५: प्रशिक्षण - ग ३.१.५
गर्नुपर्ने कामको वारेमा स्पष्ट र ग्रहण गर्न सकिने प्रशिक्षण उपलब्ध गराउनुहोस (सिफारिसको लागि, हेर्नुहोस ग १.१)
६: स्वयंसेवक - ग ३.१.६
कार्यक्षेत्रमा प्राविधिक र आवश्यकताअनुसार सहयोग दिनेगरी अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई सहयोग गर्न तालिम प्राप्त स्वयंसेवक तथा कर्मचारी उपलब्ध गराउनुहोस् ।
समुदायको नकारात्मक दृष्टिकोणलाई चुनौति दिनु र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको सक्रिय सहभागिता तथा पुनःप्राप्ति (Recovery)को प्रवर्द्धन मुख्य प्राथमिकतामा हुनुपर्छ ।
ग ३.१ - घटना अध्ययन
सन् २००१ र २००२ मा अक्सफाम जि.बी. ले केनियाको बाजिर र तुरकाना जिल्लामा खडेरीको प्रभावबाट मुक्ति दिलाउन कामको लागि नगद कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्यो । उनीहरूले गह्रौँ र कठिन श्रम गर्न नसक्ने अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू र घरको दैनिक जिम्मेवारीको कारणले तोकिएको घण्टाभरी काम गर्न समर्थ नभएका महिलाहरूलाई सहभागी गराउनुपर्ने कुरा स्वीकारे ।
यस ज्ञानको आधारमा एउटा कामको लागि नगद कार्यक्रमको डिजाइन गरियो जसको प्राथमिक उद्देश्य परिवारको नेतृत्व गर्ने महिलाहरूलाई उनीहरुको जीवनयापनको लागि सहयोग गर्नुथियो र अर्को उद्देश्य विस्थापित परिवारहरूलाई सेल्टर सामग्री प्रदान गर्नुथियो ।
बाजिरमा घरहरूलाई हेरियोज (herios) भनीन्छ, जसका संरचनाहरू अस्थायी प्रकृतिका हुन्छन् र यसको लागि घोचा तथा म्याट्स प्रयोग गरिन्छ जसलाई डुफुल्स भनीन्छ । परिवारहरू आफ्नो बथान (herd)सहित एकठाउँबाट अर्को ठाउँमा जाँदा यी घरहरूलाई पनि सँगै लिएर जान सकिन्छ । त्यो समाजमा यस्ता हेरियोजको निर्माण, मर्मत तथा सम्भार गर्ने काम महिलाहरूको हुन्छ । डुफुल्सहरू स्थानीयस्तरमा उपलब्ध सामग्रीबाटै बुन्न सकिन्छ ।
अक्सफाम गाउँका गरिब महिलाहरूको समूहबाट प्रतिगोटाको हिसाबमा डुफुल्सहरू किन्न सहमत भयो । महिलाहरू परियोजनामा सहभागी हुन पाए किनभने तिनीहरूले आफू कति काम कहिले गर्न चाहन्छन भन्ने विषयमा निर्णय गर्न सके । उनीहरू घरमै बसेर काम गर्न सक्षम भए र आफ्ना अन्य जिम्मेवारी पनि पूरा गर्दै यसमा श्रम दिन सके । ज्येष्ठ नागरिक एवं अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले पनि भाग लिन सके किनभने त्यो काम हलुका र बसेर गर्न सकिने थियो ।
Adapted from “Cash for Work Programming – A Practical Guide” by Oxfam GB Kenya Programme, June 2002.