अनुसूची ३ : अपाङ्गता भएका व्यक्तिको अधिकारसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धिका सम्बन्धित धारा
धारा–९ : पहुँच
१. अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुलाई स्वनिर्भर जिउन तथा जीवनका हरेक पक्षमा पूर्णरुपमा सहभागी हुन सक्षम तुल्याउन राज्य पक्षले अन्य व्यक्तिसरह समान आधारमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुलाई सहरी र ग्रामीण दुवै क्षेत्रमा भौतिक वातावरण, यातायात, सूचना संञ्चार प्रविधि एवं प्रणालीलगायत सूचना र सञ्चार तथा सर्वसाधारणलाई खुल्ला भएका वा प्रदान गरिएका अन्य सुविधा र सेवामा पहुँच सुनिश्चित गर्न उपयुक्त उपाय अवलम्वन गर्नेछन् । त्यस्ता उपायमा देहायबमोजिमका कुराका साथसाथै यससँग अन्तरसम्बन्धित कुराको पहुँचमा बाधा र अवरोधको पहिचान तथा अन्त्यसमेत पर्दछन्ः
क) विद्यालय, आवास, चिकित्सकीय सुविधा र कार्यस्थललगायत भवन, सडक, यातायात तथा अन्य संरचनागत आन्तरिक र बाह्य सुविधा;
ख) विद्युतीय सेवा तथा आपतकालीन सेवा लगायत सूचना, सञ्चार तथा अन्य सुविधा ।
२. राज्यपक्षले देहायबमोजिमको उपयुक्त उपाय समेत अवलम्वन गर्नेछन् :
(क) सर्वसाधारणलाई खुल्ला भएको वा प्रदान गरिएको सुविधा र सेवामा पहुँचको लागि न्यूनतम मापदण्ड र निर्देशिका निर्माण गर्ने, जारी गर्ने तथा कार्यान्वयनको अनुगमन गर्ने,
(ख) सर्वसाधारणलाई खुल्ला भएका वा प्रदान गरिएका सुविधा र सेवा प्रदान गर्ने निजी क्षेत्रका संस्थाहरुले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुको पहुँचको हरेक पक्षमा ध्यान दिएका छन् भनी सुनिश्चित गर्ने,
(ग) अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुले सामना गर्नुपरेको पहुँचका सवालहरुमा सरोकारवाला पक्षहरुलाई प्रशिक्षण प्रदान गर्ने;
(घ) सर्वसाधारणलाई खुल्ला भएको भवनभित्रका तथा अन्य सुविधामा ब्रेल तथा पढ्न र बुझ्न सरल हुने ढंगमा सांकेतिक सूचना प्रदान गर्ने,
(ङ) भवन र सर्वसाधारणलाई खुल्ला भएका अन्य सुविधाको पहुँचमा सहजता प्रदान गर्न पथ प्रदर्शक, वाचक एवं पेशेवर सांकेतिक भाषा अनुवादक लगायत प्राणीबाट हुने सहयोग तथा सहयोगी उपलब्ध गराउने;
(च) अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुको सुचनामा पहुँच सुनिश्चित गर्न अन्य उपयुक्त किसिमका सहायता र सहयोगको प्रवर्द्धन गर्ने,
(छ) इन्टरनेट लगायत नयाँ सूचना र सञ्चारका प्रविधि तथा प्रणालीमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुको पहुँच बढाउने,
(ज) पहुँच योग्य सूचना र सञ्चारका प्रविधि तथा प्रणालीको रुपाङ्कन, विकास उत्पादन तथा वितरणलाई सुरुदेखि नै सम्वर्द्धन गर्ने ; जसबाट ती प्रविधि र प्रणाली न्यूनतम मूल्यमा उपलब्ध हुनेछन् ।
धारा – ३२ अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग
१. यस महासन्धिका लक्ष्य तथा उद्देश्य हासिल गर्नका लागि राष्ट्रिय प्रयासको समर्थनमा राज्यपक्षले अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग तथा यसको प्रवर्द्धनको महत्वलाई स्वीकार गर्छन् तथा यस सम्बन्धमा उपयुक्तअनुसार राज्यबीच तथा सम्बन्धित अन्तर्राष्ट्रिय र क्षेत्रीय संगठन र नागरिक समाज खास गरी अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुको सङ्गठनसंगको साझेदारीमा उपयुक्त र प्रभावकारी उपाय अवलम्बन गर्नेछन् । त्यस्ता उपायहरुमा अन्य कुराका साथै देहायका कुरासमेत पर्न सक्नेछन् :
(क) अन्तर्राष्ट्रिय विकास कार्यक्रम लगायत अन्य अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुलाई समावेश गर्ने तथा पहँचयोग्य छ भन्ने कुराको सुनिश्चित गर्ने;
(ख) सूचना, अनुभव, प्रशिक्षण कार्यक्रम तथा सर्वोत्तम अभ्यासको विनिमय तथा हिस्सेदारीमार्फत क्षमता विकासलाई सहज तुल्याउने तथा सहयोग पुर्याउने;
(ग) अनुसन्धान तथा वैज्ञानिक र प्राविधिक ज्ञानको पहुँचमा सहयोग सहज तुल्याउने;
(घ) पहुँचयोग्य तथा सहयोगात्मक प्रविधिमा पहुँच र हिस्सेदारीद्वारा तथा प्रविधि हस्तान्तरणमार्फत उपयुक्तअनुसार प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोग प्रदान गर्ने ।
२. यस महासन्धिअन्तर्गत राज्यपक्षले निर्वाह गर्नुपर्ने जिम्मेवारीमा प्रतिकूल प्रभाव नपार्ने गरी यस धाराको व्यवस्था गरिएको छ ।