क. ३.१ शीघ्र पुन:प्राप्ति समन्वयमा अपाङ्गतासम्बन्धी जनचेतना
जनकेन्द्रित मानवीय प्रतिकार्य : हाते पुस्तिका (Sphere Handbook: People-centered humanitarian response)
[…] प्रतिकार्यको बेला विपद् प्रभावित मानिसहरूको निर्णय शक्ति र कार्यक्रमको स्वामित्वमा प्रगतिशील रूपमा बृद्धि हुन्छ । (मुख्य मापदण्ड १, पृष्ठ ५६)
शीघ्र पुनःप्राप्तिको चरण अपाङ्गताको सवालमा केन्द्रित हुनाले दीर्घकालमा पहुँचको वातावरण बनाउन ठूलो प्रभाव पर्छ । अवरोधमुक्त वातावरणको डिजाइनमा सुरूवातमा लाग्ने सामान्य लागतपछि लाग्ने लागतको तुलनामा निकै कम हुन्छ । १
सेल्टर र बसोबाससम्बन्धी हस्तक्षेपले आगामी वर्षहरूमा बनाइने भौतिक वातावरणको लागि आकार दिन्छ । अवरोधमुक्त वातावरण अपाङ्गता भएका व्यक्तिको पुनःप्राप्तिको लागि पनि अत्यावश्यक छ ।
१. राष्ट्रिय मार्गदर्शन - क३.१.१
सम्बन्धित अधिकारीहरूसँग सम्पर्क गर्ने र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको समावेशीकरणका लागि बनेका नीति र मापदण्डका बारेमा सोध्नुहोस् । सबै पुनःप्राप्ति र पुनःनिर्माणसँग सम्बन्धित क्रियाकलापमा पहुँच भएका डिजाइनका लागि पैरवी गर्नुहोस् ।
पहुँच पुर्याउनु विलासपूर्ण काम होइन, तर यो आवश्यक मापदण्ड हो । यसले प्रभावित समुदायका सबै सदस्यहरूलाई सेल्टर, सरसफाइ सुविधा, वितरण, सहयोग, सेवा र अन्य सार्वजनिक भौतिक संरचना लगायत आर्थिक सहयोग तथा सेवामा समान पहुँच प्रदान गर्छ ।
तपाईँको देश अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अधिकारसम्बन्धी महासन्धिको पक्षराष्ट्र हो कि होइन थाहा पाउनुहोस् । हो भने धारा ९, ११ र ३२ मा उल्लेखित राज्यका दायित्वहरूलाई उल्लेख गर्नुहोस् । (हेर्नुहोस् अनुसूची ३, पृष्ठ १५७)
२. अपाङ्गता सञ्जाल - क ३.१.२
अपाङ्गता समावेशीकरणको लागि स्थानीय सञ्जाललाई बलियो बनाउनुहोस् । आकस्मिकताको अवस्थामा सक्रिय नभएका अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थालाई परिचालन गर्नुहोस् ।
स्थानीय सरोकारवालाले शीघ्र पुनःप्राप्तिका कार्यमा नेतृत्व प्रदान गर्नुपर्छ । क्लष्टर (प्रायः अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले नेतृत्व गरेका)बाट अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका संस्था समेत समावेश भएका संयन्त्रलाई हस्तान्तरण गर्ने योजना बनाउनुहोस् ।
३. प्रतिकार्यको मूल्याङ्कन गर्ने - क ३.१.३
सेल्टर र बसोबासका कार्ययोजना तथा प्रतिकार्य रणनीतिलाई अपाङ्गताको परिप्रेक्ष्यबाट अध्ययन गर्नुहोस् । आवश्यकता मूल्याङ्कनमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको सन्दर्भ उल्लेख गरे नगरेको हेर्नुहोस् (हेर्नुहोस् ग१.३) ।
४.रणनीति पुनरावलोकन गर्ने - क३.१.४
सेल्टर र बसोबाससम्बन्धी रणनीति तथा प्राविधिक मार्गदर्शनलाई अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूसँग गरिएको छलफल एवं आकस्मिक राहत गतिविधि तथा तिनको अपाङ्ता भएका व्यक्तिहरूमा परेको प्रभावको अनुगमन एवं मूल्याङ्कनका आधारमा पुनरावलोकन र अध्यावधिक गर्नुहोस् ।
विपद राहत आकस्मिक कोष (DREF), आकस्मिक अपिल (EA), समन्वयात्मक अपिल प्रक्रिया (CAP)ले शीघ्र पुनःप्राप्तिको बेलामा गरिने सेल्टर र बसोबाससम्बन्धी गतिविधिको बारेमा जानकारी दिन्छ । मूलधारका परियोजनाहरूमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिका निकायहरूको सहभागिता प्रवर्द्धन गर्दा दुईमार्गी धारणाको (Twin-track Approach) आवश्यकता पर्दछ ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको लागि मानवीय आर्थिक लगानी (Humanitarian financing for persons with disabilities )
"सन् २०१० र २०११ CAP र Flash Appeals अन्तर्गत पेस गरिएका ६ हजार ३ परियोजना मध्ये ९८ परियोजनाले कम्तिमा एउटा क्रियाकलाप अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई लक्षित गरेको थियो र तीमध्ये ४३ वटामा लगानी गरिएको थियो २ ।"
सेल्टर क्लष्टर लगायत विभिन्न माध्यहरूबाट सिकेका राम्रा पाठ तथा राम्रा अभ्यासहरूको अभिलेख राख्नुहोस् र यो अरूमा आदानप्रदान गर्नुहोस् ।
घटना अध्ययन क३.१
हाइटीमा सन् २०१० मा गएको भूकम्पपश्चात शीघ्र पुनःप्राप्तिको एउटा हिस्साको रूपमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिको समावेशीकरणसम्बन्धी राज्यका सचिवको कार्यालय (BSEIPH)ले पहुँचमा क्षमता र सचेतना अभिवृद्धि गर्ने प्रक्रिया सुरू गर्यो । सीबीएमले यस प्रक्रियामा आफ्नो विज्ञताको योगदान गर्यो जसले हाइटी सरकारको स्वीकृति प्राप्त गर्यो ।
विश्विद्यालयस्तरको तालिममार्फत निर्माण पेशाकर्मीहरू पहिलो लक्षित समूह थिए । विभिन्न आर्किटेक्ट र इन्जिनियरहरू उनीहरुका डिजाइनहरूमा पहुँच भएका ढाँचा समावेश गर्न चाहन्थे ।
दोस्रो लक्षित समूह भनेको अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाका सदस्यहरू थिए जसले पहुँचसम्बन्धी लेखापरीक्षण (Accessibility Audit) कसरी गर्ने भन्ने बारेमा तालिम लिए ।
आय आर्जन बाहेक पहुँच लेखापरीक्षणलाई पहुँचसम्बन्धी सवालमा ध्यानाकर्षण गराउने उपकरणका रूपमा पनि उपयोग गर्न सकिन्छ । तालिमको परिणामस्वरूप अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाका सदस्यहरू पनि भवनका डिजाइनका समाधान र विभिन्न विकल्पका बारेमा निर्माण पेशाकर्मीहरूसँग कुराकानी तथा छलफल गर्न सक्षम भए ।
Footnotes Section
१ Depending on the type of building, providing full access facilities from the outset costs an average additional 1.12 percent. (Vakis, R. 2006. Complementing Natural Disasters Management: The Role of Social Protection. Social Protection Discussion Paper No 0543. Washington, DC. World Bank)
२ HelpAge International and Handicap International (2012) A study of humanitarian financing for older people and people with disabilities (p.5)