Regular Version High Contrast Version

Document Information

रेडक्रस सोसाइटी र रेड क्रिसेन्ट सोसाइटीहरूको अन्तर्राष्ट्रिय महासंघ

आकस्मिकताको अवस्थामा अपाङ्गता समावेशी सेल्टर र बसोबास व्यवस्थापन

ग ३.२. नगद अनुदान

आकस्मिकताका अवस्थामा समय र उपलब्धता निर्णायक हुन्छन् त्यस्तो बेलामा धेरैजसो सेल्टर समाधानमा "सबैलाई हुने एउटै कुरा" (One size fits all) अवधारणालाई उपयोग गरिन्छ । वास्तविकतालाई हेर्ने हो भने आवश्यकता व्यक्तिपिच्छे र परिवारपिच्छे फरकफरक हुन्छन् । यही कुरा अपाङ्गता भएका व्यक्तिमा पनि लागू हुन्छ । नगद सहयोगले लगानीका अवसरमा वा व्यक्तिगत आवश्यकताअनुसारका अनुकुलतामा बृद्धि गर्छ ।

नगद अनुदानले भुक्तानीका विभिन्न स्वरूप उपयोग गर्न सक्छ जुन सर्तमा भर पर्छ । अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूसँग उनीहरूका सेल्टरसम्बन्धी आवश्यकतासँग मिल्नेगरी कार्यक्रम कसरी डिजाइन गर्ने भनी परामर्श गर्नुहोस् ।

१: समावेशी योजना - ग ३.२.१

सेल्टर कार्यक्रमको लागि नगद अनुदान कार्यक्रमको योजना गर्दा अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूलाई सहभागी गराउनुहोस् र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई लक्षित गरी छनौटका सर्त निर्धारण गर्नुहोस् ।

अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि मात्रै अलग्गै विशेष नगद अनुदान कार्यक्रम सञ्चालन नगर्नुहोस् । उनीहरूलाई पनि अरूहरूसँगै सहभागी गराउनुहोस् ।

२: सूचना - ग ३.२.२

समुदायका सबै सदस्यहरूको (इन्द्रीय सम्बन्धी अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू) परियोजनासँग सम्बन्धित सूचनामा पहुँच छ र सूचनाहरू विभिन्न तरिका अपनाइ सञ्चार गरिएको छ भन्ने सुनिश्चित गर्नुहोस (ग १.१)

नगद अनुदानको कारण अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू र त्यसमा पनि अपाङ्गता भएका महिलाहरूमाथि संरक्षणको जोखिम आउन सक्छ । त्यस्ता जोखिम घटाउन तपार्इँका क्रियाकलापलाई संरक्षण र स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित अन्य सरोकारवालासँग पनि समन्वय गर्नुहोस् ।

३: जोखिम न्यूनीकरण - ग ३.२.३

अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई नगद अनुदान कार्यक्रममा सहभागी हुनमा रोकावट ल्याउने सांस्कृतिक तथा दृष्टिकोणजन्य अवरोध पहिचान गर्नुहोस् । नगद प्राप्त गर्ने व्यक्तिले सामना गर्नुपर्ने जोखिम पनि पहिचान गर्नुहोस् । आवश्यक छ भने समुदायमा सचेत र जनचेतना जगाउने क्रियाकलाप पनि सञ्चालन गर्नुहोस् ।

मोबाइल फोनको सहायताबाट नगद हस्तान्तरण गर्ने काम पनि अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि उपयुक्त विकल्प हुन सक्छ, तर सबै ठाउँमा यस्तो सुविधा स्थापित भएको नहुन सक्छ ।

४: नगद पुर्‌याइदिने - ग ३.२.४

नगद उपलब्ध गराउने सबैभन्दा उपयुक्त संयन्त्रको बारेमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूसँग छलफल गर्नुहोस् । यस्तो अनुदान कुनै वितरण केन्द्र, बैंक वा कुनै प्रतिनिधि निकायबाट सङ्कलन गर्नुपर्ने हो भने त्यो स्थान पहुँचमा हुनुपर्छ र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि प्राथमिकता पङ्कतिको व्यवस्था गरिएको हुनुपर्छ ।

५: मनोनित प्रतिनिधिमार्फत लिने - ग ३.२.५

घरमै बसिरहनुपर्ने अपाङ्गता भएका व्यक्तिका लागि उनीहरूले मनोनयन गरेको व्यक्तिले उनीहरुका तर्फबाट नगद बुझेमा मञ्जुर हुनेछ भनी लिखित सम्झौता गर्नुहोस् ।

मनोनित प्रतिनिधिमार्फत नगद हस्तान्तरण गर्दा कहिलेकाहीँ भ्रष्टाचार हुने जोखिम रहन्छ । यसको लागि व्यक्तिले चाहेको सामग्री सहयोग वा नगद हातमै दिने कुनै व्यवस्था गर्न सकिन्छ कि विचार गर्नुहोस् ।

६: आपुर्तिकर्ता र पहुँच - ग ३.२.६

बजारको लेखाजोखा गर्दा आपूर्तिकर्ता रहने स्थानहरू पहुँचमा छन् कि छैनन् हेर्नुहोस् ।

७: यातायात - ग ३.२.७

अपाङ्गता भएका व्यक्तिका लागि सेल्टर सामग्रीको ढुवानी चुनौतिपूर्ण हुनसक्छ । नगद अनुदानमा यातायात खर्च पनि समावेश गर्नुहोस् वा भाडाको सवारी साधन उपलब्ध गराउनुहोस् । विभिन्न परिवारलाई सामुदायिक सहयोग समूहमा समावेश गर्नुहोस् र त्यसमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई पनि समावेश गर्नुहोस् ।

८: अनुगमन - ग ३.२.८

संरक्षणसँग जोडिएका मुद्दा पहिचान गर्न अनुगमन प्रणाली स्थापना गर्नुहोस् र यस्ता मुद्दा देखापरे तत्काल सम्बोधन गर्नुहोस् । अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले प्रयोग गर्नसक्ने खालको पृष्ठपोषण र गुनासो राख्न पाउने प्रणाली स्थापित गर्नुहोस् । जस्तैः टोलफ्री फोन नम्बर (Dedicated phone number) । (हेर्नुहोस् ग१.३)

दानमा भर नपर्नुहोस् । बाहिरको सहयोगमा भरपर्दा शोषणको जोखिम रहन्छ र त्यसमा पनि खास गरी अपाङ्गता भएका महिलालाई यस्तो जोखिम रहन्छ । करारमा बाहिरका कामदारहरू लिनुको सट्टा व्यक्तिगत परिवारका प्रयासमा सहयोग गर्न सामुदायिक श्रम दल स्थापना गर्नुहोस् ।

९: प्राविधिक मार्गदर्शन - ग ३.२.९

सबै प्राविधिक मार्गदर्शन अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि पहुँचमा छन् भन्ने सुनिश्चित गर्नुहोस् र त्यसलार्इ समावेशी तालिम तथा निर्माणसम्बन्धी सुझावमार्फत राम्रोसँग प्रस्तुत एवं सञ्चार गरिएकोछ ।

१०: गृह भेट - ग ३.२.१०

प्राविधिक कर्मचारीबाट हुने पूर्व स्थलगत भ्रमणमा पहुँचसम्बन्धी व्यक्तिगत आवश्यकताको बारेमा बुझ्न अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई प्राथमिकता दिनुहोस् र डिजाइन तथा निर्माणसहित सहयोग उपलब्ध गराउनुहोस् ।

११: थप सहयोग - ग ३.२.११

अनुगमनबाट पहिचान गरिएका प्राविधिक सवाल र चुनौति सम्बोधन गर्न तथा खण्ड ख मा उल्लेख गरिएजस्ता प्राविधिक डिजाइनको कार्यान्वयन गर्न स्थलगत सहयोग उपलब्ध गराउनुहोस् । अपाङ्गता भएका व्यक्ति र तिनका परिवारलाई फलोअप गर्नुहोस् ।

अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका विशेष आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्न नगद र वस्तु दुबै सहयोग (Cash and in-kind support)मा पनि विचार पुर्याउनुहोस् । बजारमा सहजै उपलब्ध हुन नसक्ने सामग्री पनि त्यहाँ हुन सक्छन् र तिनलाई "घर अनुकूलता परियोजना" (Home Adaptations Project)को एक हिस्सा बनाउन सजिलो हुनसक्छ (जस्तैः समात्ने बार, शौचालय मेच, पहुँचयुक्त ढोकाका ह्याण्डल, ट्याकटाइल सङ्केत) ।
यी आवश्यकतालाई बजारमा ल्याउँदा नयाँ कामका अवसर आउन सक्छन् र त्यसबाट अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू लाभान्वित हुनसक्छन् ।

ग ३.२. - घटना अध्ययन

सन् २०१२ र २०१३ मा नर्वेजियन रिफुजी काउन्सिलले अफगानिस्तानको हेरात प्रान्त, नाङ्गरहार र काबुलमा अर्ध स्थायी सेल्टरलाई नगद अनुदान सहयोग उपलब्ध गरायो । छनौटका सर्तमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले नेतृत्व गरेका परिवारलाई संलग्न गराइयो, तर सहरको सन्दर्भमा एकदमै जोखिमको अवस्थामा रहेको परिवार पहिचान गर्न निकै कठिन भयो । सहयोग गरिएकामध्ये १०४ परिवारमा मात्र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू रहेको पाइयो (३.५%)।
सामुदायिक ऐक्यबद्धता प्रवर्द्धन गर्न र जोखिममा रहेका लक्षित समूहलाई (खास गरेर महिला र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू) सहयोग गर्न ४ देखि ५ परिवार मिलाएर लाभान्वित समूह गठन गरियो । हरेक समूहले निर्माण सामग्री खरिद गर्थे र सबै सदस्यहरूले निर्माण कार्य सम्पन्न भैसकेपछि मात्र नगद किस्ता भुक्तानी गरिन्थ्यो ।
कुनै निश्चित डिजाइनभन्दा पनि परियोजनाले विपद्का जोखिम सम्बोधन गर्न प्राविधिक सल्लाह प्रदान गर्यो । निर्माण व्यवस्थापनको कामबाट फुर्सद भएको स्थलगत कार्यदल हरेक व्यक्ति तथा परिवारसँग छलफल र फलोअपमा केन्द्रित हुनसक्यो । एकदमै धेरै जोखिममा रहेका घरपरिवारले ढुवानी, श्रमको लागि थप प्राविधिक र आर्थिक सहयोग पायो ।
प्लट लेआउट, ग्राउन्ड क्लियरिङ, जग खन्ने, ढुंगाको काम, भूकम्पीय जोखिम न्यूनीकरणका उपाय र छानाको डिजाइनको बारेमा सिफारिसका बारेमा व्याख्या गर्न उदाहरणसहितका निर्माणसम्बन्धी नक्सा प्रयोग गरिए । परियोजनामार्फत नै स्वास्थ्य र सरसफाइसम्बन्धी सामग्रीको प्याक तयार गरियो र लक्षित समूहलाई वितरण गरियो ।

Sphere Handbook (p.268)

"यद्दपी खानाअन्तर्गत नपर्ने वस्तु (Non-food items)सम्बन्धी प्रावधान साझा क्रियाकलाप हो । स्थानीय बजार सक्रिय भैरहेको अवस्थामा यस्ता खानाअन्तर्गत नपर्ने वस्तुमा पहुँच पुर्याउन नगद र भौचर उपलब्ध गराउने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।