ग १.२. बैठक र कार्यशालामा सहभागिता
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू र उनीहरूको हेरचाह गर्नेहरूका लागि बैठक र कार्यशालालाई पहुँचमा पुर्याउन अनुकूल र क्रियाकलापको एउटा सिलसिला आवश्यक हुन्छ । यसमा कुनै एउटाको मात्र पनि अभावले सहभागितामा अवरोध ल्याउँछ ।
यस अध्यायमा हामी यस क्रममा ध्यान पुर्याउनुपर्ने प्रमुख सवाल पहिचान गर्छौँ र विभिन्न प्रकारका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई समावेश गराउने सिफारिस गर्छौँ । अन्य अध्यायमा जस्तै यसमा पनि इन्द्रीयसम्बन्धी र शारीरिक अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको सहभागितामा केन्द्रीत गरिनेछ ।
१: समावेशी योजना ग १.२.१
स्थानीय अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूसँग सम्पर्क गर्नुहोस् । सँगै बसेर पहुँचयुक्त बैठकका बारेमा छलफल गर्नुहोस् ।
२; स्थानमा पहुँच ग १.२.२
सुरक्षित क्षेत्रमा सम्भावित स्थान पहिचान गर्नुहोस् । अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले नै राम्ररी जानेबुझेको र दृष्टिसम्बन्धी एवं शारीरिक अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू पुग्न सक्ने कुनै पहुँचको स्थान छ कि भनी अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूसँग परामर्श गर्नुहोस् ।

आकस्मिकताको अवस्थामा स्थान सुरक्षित छ कि छैन भन्ने कुरामा पनि ध्यान दिनुहोस् । अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई समावेश गर्ने कुनै इभ्याकुएसन योजना छ कि छैन पत्ता लगाउनुहोस् । छैन भने अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूसँग कसरी समावेश गर्ने भन्ने बारेमा परामर्श गर्नुहोस् ।
३: स्थानको अनुकूलता ग १.२.३
संभावित स्थानहरूमा पहिले नै भ्रमण गर्नुहोस् र सबैभन्दा उपयुक्त स्थान छनौट गर्नुहोस् । आवश्यकता छ भने अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू प्रवेश गर्न र यतायता हिँडडुल गर्न सक्ने अनुकूलको स्थान उपलब्ध गराउनुहोस् ।
४: बैठकको निमन्त्रणा ग १.२.४
बैठकको निमन्त्रणा बहु ढाँचा र तरिकाबाट पठाउनुहोस् । निमन्त्रणामा बैठक गर्न लागिएको स्थानको पहुँचको बारेमा उल्लेख गर्नुपर्छ ।

अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई छलफल गर्न र तयारी गर्न बढी समय प्राप्त होस् भनी निमन्त्रणासँगै बैठक वा छलफलको पृष्ठभूमि पनि उपलब्ध गराउनुहोस् । यसले सहभागीहरूलाई बैठकमा सहजीकरण गर्न सहयोग गर्छ (हेर्नुहोस् ग१.१.३) ।
५: विशेष अनुरोध ग १.२.५
अपाङ्गता भएका व्यक्ति वा उसको हेरचाह गर्ने व्यक्तिलाई बैठकका बेला सम्बोधन गराउनुपर्ने केही विशेष आवश्यकता छन् भने बैठक आयोजकसँग विशेष अनुरोध गर्ने अवसर प्रदान गर्नुहोस् ।

पहुँचसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध नराख्ने, तर थप आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्न खुल्ला हुनुहोस् । जस्तैः बाल मैत्री स्थान भयो भने अपाङ्गता भएका बालबालिकाका अभिभावकलाई सहभागी हुन सहज हुन्छ ।
स्थानको लागि पहुँचसम्बन्धी सर्त
अवरोधमुक्त प्रवेशद्वार र भित्र आवतजावत गर्न सकिने (आवश्यक भए र्याम्पसहित)
पहुँचसहितका शौचालय/भुइँतल्लामै सरसफाइ सुविधा
प्राकृतिक प्रकाश राम्ररी आउने र कृत्रिम प्रकाशको पनि व्यवस्था भएको
पृष्ठभूमिबाट आउने आवाज कम भएको (२)
विस्तृत प्राविधिक मापदण्डको लागि भवनमा हुनुपर्ने अनुकूलतासम्बन्धी सिफारिसको लागि हेर्नुहोस् ख३.३ "विद्यमान भवनहरूमा अनुकूलता"
५: विशेष अनुरोध ग १.२.५
अपाङ्गता भएका व्यक्ति वा उसको हेरचाह गर्ने व्यक्तिलाई बैठकका बेला सम्बोधन गराउनुपर्ने केही विशेष आवश्यकता छन् भने बैठक आयोजकसँग विशेष अनुरोध गर्ने अवसर प्रदान गर्नुहोस् ।

पहुँचसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध नराख्ने, तर थप आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्न खुल्ला हुनुहोस् । जस्तैः बाल मैत्री स्थान भयो भने अपाङ्गता भएका बालबालिकाका अभिभावकलाई सहभागी हुन सहज हुन्छ ।
५: विशेष अनुरोध ग १.२.५
अपाङ्गता भएका व्यक्ति वा उसको हेरचाह गर्ने व्यक्तिलाई बैठकका बेला सम्बोधन गराउनुपर्ने केही विशेष आवश्यकता छन् भने बैठक आयोजकसँग विशेष अनुरोध गर्ने अवसर प्रदान गर्नुहोस् ।
स्थानको लागि पहुँचसम्बन्धी सर्त
अवरोधमुक्त प्रवेशद्वार र भित्र आवतजावत गर्न सकिने (आवश्यक भए र्याम्पसहित)
पहुँचसहितका शौचालय/भुइँतल्लामै सरसफाइ सुविधा
प्राकृतिक प्रकाश राम्ररी आउने र कृत्रिम प्रकाशको पनि व्यवस्था भएको
पृष्ठभूमिबाट आउने आवाज कम भएको (२)
विस्तृत प्राविधिक मापदण्डको लागि भवनमा हुनुपर्ने अनुकूलतासम्बन्धी सिफारिसको लागि हेर्नुहोस् ख३.३ "विद्यमान भवनहरूमा अनुकूलता"
६: यातायात ग १.२.६
आवश्यकता पर्ने अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई बैठकस्थलसम्म आउन र जान पहुँचसहितको यातायातको व्यवस्था गर्नुहोस् । सामुदायिक कार्यकर्ताहरूले यसमा सहयोग गर्न सक्नुहुन्छ ।
Footnotes
(१)दृष्टिसम्बन्धी अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई हिँडडुलका लागि र सुनाइसम्बन्धी अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई सञ्चारका लागि पर्याप्त प्रकाशको आवश्यकता पर्छ ।
(२)छलफलमा एउटाले अर्कोलाई अवरोध नपुर्याउन समूह छलफलको लागि अलग्गै कक्ष उपलब्ध गराउनुहोस् वा एउटा र अर्को समूहबीचको दूरी पर्याप्त राख्नुहोस् ।
७: तालिम ग १.२.७
बैठक सञ्चालक, कर्मचारी र स्वयंसेवकलाई अपाङ्गताको सवालमा तालिम प्रदान गर्नुहोस् ।
८: स्वयंसेवक ग १.२.८
अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई सूचना, दिशा निर्देश तथा सहयोग दिन बैठक स्थलको प्रवेशद्वार तथा दर्ता डेस्कमा तालिमप्राप्त कर्मचारी र स्वयंसेवक राख्नुहोस् ।
९: व्याख्या ग १.२.९
सुनाइसम्बन्धी अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई सञ्चारमा सहयोग गर्न स्थानीय साङ्केतिक भाषा दोभाषे वा नोट टेकर उपलब्ध गराउनुहोस् । यस्तो आवश्यकता अग्रिमरूपमा नै पहिचान गरेर व्यवस्थापन गर्नुपर्छ (हेर्नुहोस् ग१.२.५) र समावेशी सहयोग कार्यक्रमको योजनामा बजेटको व्यवस्था गरिएको हुनुपर्छ ।
सहभागिताको बृद्धिसँगै अपेक्षामा पनि बृद्धि हुन्छ । समुदायको बैठक वा सहभागितामूलक प्रक्रियामा निमन्त्रणा गर्नु पूर्व सेल्टर र बसोबास कार्यक्रमको लचकताको बारेमा पनि जानकारी राख्नुहोस् । तपार्इँको डिजाइन तथा अवधारणाअनुसार कतिलाई समेट्न सकिन्छ राम्ररी बुझ्नुहोस् र सोहीअनुसार सहभागीलाई सञ्चार गर्नुहोस् । सुरूवातमा कति हासिल गर्न सकिन्छ भन्ने कुरामा यथार्थवादी (Realistic) हुनुहोस् र तत्काल सम्बोधन गर्न नसकिएका सवालमा पनि प्रतिवद्धता जाहेर गरी समाधानको लागि पहल गर्नुहोस् ।
१०: दृश्य सामग्री ग १.२.१०
बोलेको कुरालाई स्पष्ट पार्न बैठकका बेला सञ्चारका वैकल्पिक साधनहरूको उपयोग गर्नुहोस् । जस्तैः पोष्टर, प्रस्तुति वा फ्लिप चार्ट ।
Sphere Handbook
"उपलब्ध गराइने सेल्टर सहयोगका प्रकारको निर्धारण गर्नमा अधिकतम सम्भव भएसम्म प्रत्येक प्रभावित घरपरिवारका सदस्यहरू संलग्न हुनुपर्छ । अधिकांश समय उक्त घेरिएको बस्ने ठाउँमा समय बिताउनुपर्ने समुदाय र व्यक्ति तथा पहुँचसम्बन्धी विशेष आवश्यकता भएका व्यक्तिको विचारलाई प्रथमिकता दिनुपर्छ ।"
बैठकको बेला
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई आफ्ना विचार राख्न भन्नुहोस् । अपाङ्गता भएका महिला र पुरूष दुवैको सहभागिता सुनिश्चित गर्नुहोस् ।
समूह केन्द्रित छलफलमा विभिन्न प्रकारका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको सहभागिता सुनिश्चित गर्नुहोस् । पहिचान गरिएका अवरोध सम्बन्धित विषयवस्तुअनुसार समूह गठन गर्नुहोस् ।
डिजाइन र विकल्प प्रदर्शन गर्न स्केल मोडेल वा परीक्षण संरचना (pilot structure)को प्रयोग गर्नुहोस् । यो सेल्टर निर्माण र मर्मतसम्बन्धी तालिममा पनि उपयोगी हुनसक्छ ।
सेल्टर र बसोबास कार्यक्रमअन्तर्गतका नक्सा बनाउने इन्जिनियर, निर्णयकर्ताहरूसँगै अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू पनि बसेर चुनौति एवं समाधानका बारेमा छलफल गर्नुहोस् ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिका लागि सम्भावित अवरोध
तपार्इँको सहभागिताले कुनै फरक पार्दैन भन्ने विश्वास गर्नु ।
विगतमा सहभागी हुँदाका नराम्रा अनुभवहरू ।
केमा हस्ताक्षर गरेको हो भन्ने तपार्इँलाई थाहा हुँदैन ।
खास गरेर नकारात्मक टिप्पणीमा, तपार्इँ जे भन्दै हुनुहुन्छ त्यसको परिणाम सोचेर चिन्तित हुनु ।
बैठक स्थलहरूमा तपार्इँका लागि आवश्यक अनुकुलता छैनन् । भौतिक र सञ्चारका अवरोधले तपार्इँको सहभागितालाई अवरूद्ध गरेको छ ।
यातायात खर्चिलो छ र पहुँचमा छैन ।
तपार्इँको समय र विज्ञताको लागि पैसा तिर्नुपर्छ भन्ने सोचेर सहभागी नगराउने ।
संस्थागत अवरोध जसले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको संलग्नतालाई रोक्छ
कर्मचारीहरूलाई अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई कसरी संलग्न गराउने भन्ने बारेमा जानकारी छैन ।
कर्मचारीहरू ती मानिसहरूले सेवाको बारेमा गुनासो गर्छन् होला भनेर चिन्तित हुन्छन् ।
यस्तो सहभागिताले कार्यक्रमलाई कसरी फाइदा पुर्याउँछ भन्ने बारेमा कर्मचारीहरू जान्दैनन् ।
पर्याप्त समय र आर्थिक स्रोत नहुने ।
सम्बन्धित आवश्यकताका बारेमा सीमित ज्ञान हुन्छ भनेर विश्वास गर्नु ।
Footnotes
ओडीआइले अवलम्बन गरेको : Producing better information for disabled people, 2009