क. २.२आकस्मिक आवश्यकता मूल्याङ्कनमा समावेशीकरण
"द्रुत लेखाजोखा गर्दा आकस्मिकताको सुरूकै अवस्थामा नै कार्यक्रममा पर्याप्त प्रभाव पार्न सकिने गरी अपाङ्गतासम्बन्धी विस्तृत सूचना सङ्कलन नगरिएको हुनसक्छ । वास्तवमा अपाङ्गतासम्बन्धी प्रायः लेखाजोखा धेरै हप्ता लगाएर र अझ विपद् देखापरेको केही महिनासम्म नै गर्ने गरिन्छ ।" CBM, IFRC, IOM, UNICEF, UNISDR, WHO (2013)"
द्रुत लेखाजोखामा अपाङ्गताको समावेशीकरणसम्बन्धी प्रश्नावली समावेश गर्दा यसले अपाङ्गता भएका व्यक्तिका आवश्यकता कसरी पहिचान गर्ने र त्यसलाई कसरी सम्बोधन गर्ने भन्ने बुझाइमा सुधार गर्न मद्दत गर्छ ।
अपाङ्गता समावेशी आकस्मिक आवश्यकता मूल्याङ्कनको योजना निर्माण र कार्यान्वयनको लागि तल केही चरणको उल्लेख गरिन्छ जुन सेल्टर र बसोबाससँग केन्द्रित छ । यस पछाडिका पानाहरूमा हामी द्रुत लेखाजोखासँग सम्बन्धित सिफारिसमा केन्द्रित हुनेछौँ । अपाङ्गता समावेशी विस्तृत र निरन्तर लेखाजोखालाई ४ क.३.२. मा समेटिएको छ ।
१. तालिम - क २.२.१
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई सम्बोधन गर्न लेखाजोखासम्बन्धी कर्मचारीहरूलाई अपाङ्गताको सवालमा छिटोछरितो तालिम ५ दिनुहोस् ।
२. अपाङ्गतासम्बन्धी तथ्याङ्क - क२.२.२
विपदभन्दा पहिला गरिएको कुनै Vulnerability Capacity Assessment (VCA)लगायत माध्यामिक स्तरको तथ्याङ्कको समीक्षामा अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूलाई संलग्न गराउनुहोस् ।
३. लेखाजोखा उपकरण - क २.२.३
प्रश्नावली र लेखाजोखा उपकरणलाई अपाङ्गता समावेशी बनाउनुहोस् । बहु क्षेत्रीय लेखाजोखामा, सेल्टर र बसोबाससँग सम्बन्धित अवरोधका बारेमा प्रश्नहरू थप्नुहोस् । हेर्नुहोस् क.२.२.३ ।
सुरूवातको अवस्थामा आई. एफ. आर. सी. को "Guidelines for assessment in emergencies 2008" लाई उपयोग गर्नुहोस् र अपाङ्गतालाई कसरी राम्ररी एकीकृत गर्ने भन्ने बारेमा ध्यान दिनुहोस् ।
- अपाङ्गतामा अनुभव भएकाहरूलाई समावेश गरेर लेखाजोखा कार्यदल बनाउने ।
- विभिन्न प्रकारका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूसँग समूहमा अन्तर्वार्ता लिने वा सम्भव भएन भने स्थानीय अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाका मुख्य सूचनादातासँग अन्तर्वार्ता लिने ।
- विभिन्न प्रकारका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको लागि दैनिक समयतालिका बनाउने ।
- सेल्टर र आवासमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको लागि भौतिक पहुँचलाई समावेश गर्न रूजु सूचीलाई विस्तार गर्ने ।
४. अपाङ्गता सूचनादाता - क २.२.४
समुदायस्तरको लेखाजोखामा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू र उनीहरूका संस्थालाई समावेश गराउने कुरा सुनिश्चित गर्नुहोस् ।
प्रत्यक्षदर्शीलाई सोध्ने र अवलोकन गर्ने : प्रभावित क्षेत्रमा के अपाङ्गता व्यक्तिहरू देखिएका छन् ? यसले उपेक्षा वा समावेशीकरण दुवैको मात्रा कति छ भनेर जानकारी दिन्छ । को को अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू उपेक्षित भएका छन् उनीहरूलाई प्रतिनिधित्व गर्ने संस्थाहरूलाई सोध्नुहोस् ।
५. अवरोधको अनसंधान गर्ने - क२.२.५
पहुँचयुक्त सेल्टर र सेवाको अभावलाई अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई असर पार्ने समस्याको रूपमा अनुसन्धान गर्नुहोस् । सहयोग गर्न सकिने व्यवस्थापन संयन्त्र पहिचान गर्नुहोस् ।
प्राप्त तथ्य सबैलाई बताउनुहोस् । बहु क्षेत्रीय लेखाजोखाले अपाङ्गताको सवाललाई पर्याप्त रूपमा सम्बोधन गर्न सकिएको छैन भने तपाइँले प्राप्त गर्नुभएको तथ्यलाई अपाङ्गता समावेशी संयुक्त रणनीति तयार गर्न उपयोग गर्नुहोस् ।
६. सेवामा पहुँच - क २.२.६
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई सेवा पुर्याइरहेका संस्था वा संगठनहरूमा विपद्ले पारेको प्रभावको लेखाजोखा गर्नुहोस् (हेल्थ क्लष्टर, स्वास्थ्य मन्त्रालय वा अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूबाट यस्तो सूची प्राप्त गर्नुहोस्) । तिनीहरूको सेवालाई पुन: सञ्चालन गर्न के सहयोग गर्नुपर्छ पत्ता लगाउनुहोस् ।
७. प्राप्त तथ्यको प्रस्तुती - क २.२.७
अपाङ्गता भएका व्यक्तिका सेल्टर र बसोबाससँग सम्बन्धित आवश्यकतालाई जोड दिँदै प्राप्त तथ्यलाई समुदायमा पहुँचयुक्त ढाँचामा प्रस्तुत गर्ने कुरा सुनिश्चित गर्नुहोस् ।
घटना अध्ययन क २.२
इन्डोनेसियाको जाभामा सन् २००६ मा गएको भूकम्पको बेला अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थालाई समावेश गरी राम्रो तयारी र संगठित तरिकाले गरिएको लेखाजोखाले आकस्मिकताको अवस्थामा अपाङ्गता भएका व्यक्तिको पहिचान कसरी राम्रोसँग गर्न सकिन्छ भन्ने कुराको राम्रो उदाहरण प्रस्तुत भएको छ ।
भूकम्पको लगत्तै चारबटा अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्था र ह्याण्डिक्याप इन्टरनेशनलको बीचमा बैठक आयोजना गरियो । प्रभावित क्षेत्रलाई विभिन्न भागमा बाँडियो र समुदायको प्रणालीबद्घ नक्शाङ्कन सुरूवात गरियो । केही दिनपछि ती संस्थाहरूले ४००० भूकम्प प्रभावित र सहयोगको आवश्यकता रहेका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू पहिचान गरेका थिए । एक हप्तापछि त्यो संख्या ११००० पुगेको थियो ।
लेखाजोखा फारममा विपदको कारणले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू लगायत अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू पहिचान गर्ने प्रश्नावली समावेश गरिएको थियो । अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूले समुदायस्तरमा ह्याण्डीक्याप इन्टरनेशनलको सहयोगमा अपाङ्गता सम्पर्क सूत्र स्थापना गरे । अनुगमन गर्न तथ्याङ्क बैङ्क तयार गरियो र सङ्ख्या अध्यावधिक गरियो ।
Footnotes Section
४ तीन प्रकारका लेखाजोखा (द्रुत, विस्तृत र निरन्तर)को लागि अरू थप थाहा पाउन Guidelines for assessment in emergencies, published by IFRC in 2008 अध्यन गर्नुहोस् ।
५ यस दस्तावेजमा संलग्न तालिम सामग्री हेर्नुहोला ।