क.१.४. पहुँचयुक्त आकस्मिक इभ्याकुएसन सेल्टर
अमेरिकी अपाङ्गतासम्बन्धी ऐन : “ विपद् सेल्टरको लागि रूजु सूची”
“विपद् सेल्टरको उच्चस्तरको कार्ययोजनामा मुख्य रूपमा पर्याप्त खाना, पानी र ओढ्नेसहितका वस्तुको राम्रो भण्डारणलार्इ सुनिश्चित गर्नुपर्दछ । योजनामा यस्ता सेल्टरहरू अपाङ्गता भएका मानिसहरूका लागि पनि पहुँचयुक्त छन् भन्ने कुरा सुनिश्चित हुनुपर्दछ ।”
विपदमा बनाइने सेल्टरहरू विभिन्न रूपमा आउँछन् : केही अवस्थाहरूमा तिनीहरू पहिले नै कुनै खास प्रकारको खतरा जस्तै आँधीसँग लड्न सक्ने गरी बनाइन्छ र अन्य अवस्थामा ती विपद्का अवस्थामा मात्र विद्यालय वा सामुदायिक केन्द्रहरू जस्ता साझा सेल्टरहरूमा परिणत गरिन्छन् । विनापहुँचका सेल्टरहरूले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका संरक्षण, आत्मसम्मान र सहयोग पाउने अधिकारलाई अप्ठ्यारोमा पार्छ । अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अधिकारसम्बन्धी महासन्धिकाअनुसार विद्यालय र सार्वजनिक भवनहरूमा पहुँच पुर्याउने कुरा पूर्वतयारीका उपायमात्र भन्दा केही माथिको कुरा हो । (अनुसूची ३ हेर्नुहोस्)
१. सेल्टर नक्शाङ्कन गर्नुहोस् - क१.४.१
विपद्का अवस्थामा मानिसहरूलाई सुरक्षित राख्न बनाइएका सेल्टरहरूका लागि पहिचान गरिएका सुविधाको नक्शाङ्कन गर्नुहोस् ।
सामान्यतया स्थायी अनुकूलता सार्वजनिक भवनहरूका लागि सिफारिस गरिन्छ । यस्तो सम्भव छैन भने विपद्का अवस्थामा अस्थायी समाधानको बारेमा पनि विचार गर्नुहोस् । (जस्तैः यताउता लैजान सकिने र्याम्प र शौचालय)
२. अवरोधहरू पहिचान गर्नुहोस् - क१.४.२
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले सामना गर्ने अवरोध पहिचान गर्न अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थाहरूलाई संलग्न गराएर भ्रमण गर्नुहोस् ।
३. पहुँच बनाउने - क१.४.३
मानिसलाई सुरक्षित स्थानमा राख्न बनाइएका सेल्टरहरूलाई आवश्यक उपाय अपनाइ पहुँचयुक्त बनाउनुहोस् ( ख.२.३ हेर्नुहोस्) । बाँकीको लागि उपयुक्त बैकल्पिक उपाय अपनाउनुहोस् ।
बाढीको जोखिम भएका क्षेत्रमा भूइँतला सुरक्षित छ कि छैन विचार गर्नुहोस् । छैन भने माथिल्लो तहमा अवरोधमुक्त पहुँच जरूरी हुन्छ ।
४. आरक्षित स्थान - क१.४.४
आवागमनमा समस्या हुने र दृष्टिसम्बन्धी अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि अवरोधमुक्त हुनेगरी अलग्गै शौचालय तथा सरसफाइ सुविधासहित भूइँतलामा स्थान आरक्षित गर्नुहोस् ।
५. जगेडा - क१.४.५
आकस्मिक सेल्टरहरूमा सहायक सामग्रीको जगेडा गर्नुहोस् । जस्तैः आकस्मिक ह्वीलचियर, बैसाखी, हिँड्न प्रयोग गरिने फ्रेम, सेतोछडी, यताउता लैजान सकिने शौचालय । यस्ता वस्तुको छनौटको लागि स्थानीय अपाङ्गता भएका व्यक्तिका संस्थासँग परामर्श गर्नुहोस् ।
६. सूचना केन्द्र - क१.४.६
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई सहयोग र सूचना उपलब्ध गराउन सूचना केन्द्रसम्बन्धी योजना बनाउनुहोस् (अपाङ्गता डेस्क, ख.१.१.१० हेर्नुहोस्) । समुदायलाई सचेत तुल्याउनुहोस् ।
७. स्थलगत भ्रमण - क१.४.७
पूर्वतयारीका बेला अपाङ्गता भएका व्यक्ति र उनीहरूको हेरचाह गर्नेहरूका लागि नजिकका सेल्टरहरूको भ्रमण गराउनुहोस् । यसबाट उनीहरूलाई अन्य स्थान र तिनीहरूको अवस्थाका बारेमा थाहा पाउन सहज हुनेछ ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई सेवा दिने सङ्घसंस्थाका परिसरलाई विपद्को बेलामा मानिसहरूलाई राख्ने सुरक्षित स्थानका रूपमा उपयोग गरिनुहुँदैन । बरू यसको सट्टा पूर्वतयारीमा वा आकस्मिक अवस्थाभर परिचालन गर्न त्यस्ता संस्थाहरूको क्षमता विकास कसरी गर्ने भन्ने विचार गर्नुपर्छ ।
क.१.४. अवस्था अध्ययन
सन् १९९१ मा आएको एउटा आँधीपश्चात अलेक्दिया (बंगलादेशको समुन्द्र किनारको एउटा गाउँ)मा आकस्मिक सेल्टर बनाइयो । यस आँधीले १० जना अपाङ्गता भएका व्यक्ति लगायत १२० जनाको ज्यान लिएको थियो ।
सन् २०११ मा ह्याण्डीक्याप इन्टरनेशनलले पहुँचसम्बन्धी लेखापरीक्षण गर्यो जसले सेल्टरहरू पहुँचमा नभएको देखियो । बाटोघाटो एकदमै हिलो थियो र सेल्टर राखिएको स्थलसम्म जाने ठाउँमा ह्वीलचियर प्रयोग गर्ने अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि अवरोध थिए । भवनको भूइँ र पहिलो तलाको बीचमा कुनै र्याम्प थिएन । शौचालयका ढोका ह्वीलचियर प्रयोगकर्ताका लागि निकै साँघुरा थिए र भित्र कुनै समात्ने बार थिएनन् । स्वनिर्देशित हुनलाई कुनै सङ्केत राखिएको पाइएन र विजुलिबत्तीका स्विचहरू ह्वीलचियर प्रयोगकर्ताका लागि निकै अग्लो स्थानमा थिए ।
तथ्यहरूको आधारमा ह्याण्डिक्याप इन्टरनेशनल र यसको साझेदार योङ्ग पावर इन सोसियल एक्सनले प्रवेशद्वारमा रहेको अवरोध हटाउन भूइँतलासम्म पुग्न समात्ने बारसहितको र्याम्पको निर्माण गरे । शौचालयमा प्रवेश गर्ने ढोकाहरूलाई चौडा गरियो । शौचालय मेच, समात्ने बार र पहुँचसहितको पानी फ्लस गर्ने प्रणाली जडान गरियो ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई समावेश गर्ने साइक्लोन सेल्टर म्यानेजमेन्ट कमिटीले के उपाय लगाउँदा उपयुक्त हुन्छ भन्ने विषयमा निर्णय गर्न मद्दत गर्यो । पहिले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले यी सेल्टरहरूलाई वेवास्ता गरेका थिए अथवा पहुँचको अभावले अन्तिम समयमा मात्र उनीहरूलाई सुरक्षित स्थानमा लगिएको थियो । नक्कली अभ्यास र यस परिवर्तनलाई हेर्नका लागि अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले गरेको भ्रमणले पनि जनचेतनामा अभिवृद्धि गर्न तथा विपद्को बेलामा सेल्टरको उपयोग गर्न आत्मविश्वासको विकास गर्न सहयोग गर्यो ।